آسیب‌شناسی رشد تولید کشاورزی و بحران کم‌آبی

بحران کم‌آبی در ایران حاصل برهم‌کنش اقلیم خشک و نیمه‌خشک، تداوم خشکسالی و تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و تقاضای فزاینده آب، مکان‌یابی و توسعه نامناسب فعالیت‌های اقتصادی، الگوی ناکارآمد تخصیص و مصرف آب، و پایین بودن سطح فناوری و بهره‌وری در تولید و مصرف است. پیامد ملموس این وضعیت، ناترازی میان منابع و مصارف آب و بروز تبعات اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی در سطح ملی و محلی است. در این میان، بخش کشاورزی به دلیل سهم بسیار بالا در مصرف آب و گسترش سطح زیرکشت و تبدیل اراضی دیم به آبی، نقشی تعیین‌کننده در تشدید تنش آبی دارد؛ به‌ویژه در شرایطی که زیرساخت‌های آبیاری فرسوده و کم‌بازده بوده و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی تداوم یافته است. این شرایط به کاهش کمی و کیفی تولید، افت درآمد کشاورزان، کاهش فرصت‌های شغلی روستایی، مهاجرت و تشدید فقر و نابرابری منجر می‌شود و در بلندمدت ساختار کشاورزی را به سمت ترک اراضی یا تغییر کاربری سوق می‌دهد. راهبردهای پیشنهادی برای کاهش بحران شامل اصلاح شیوه تولید از طریق توسعه کشت گلخانه‌ای، کاهش ضایعات کشاورزی و اتلاف آب، بازنگری الگوی تجارت محصولات بر مبنای «آب مجازی»، تنظیم و کنترل تقاضای آب، اصلاح الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر، ارتقای فناوری و کارایی آبیاری، ترویج فرهنگ مدیریت منابع آب، و هماهنگی بین‌بخشی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای است.