اقتصاد سیاسی بازارهای مالی در ایران (با تأکید بر بورس اوراق بهادار)

نوسانات شدید بورس ایران در دو سال اخیر نشان می‌دهد که تحولات بازار سرمایه بیش از آنکه تابع منطق درون‌بازاری باشد، تحت تأثیر اقتصاد سیاسی و نقش متعارض دولت قرار دارد. رشد غیرمتعارف شاخص‌ها در دوران کرونا با تشویق رسمی به سرمایه‌گذاری و شکل‌گیری تصور «تضمین دولت» همراه شد و ورود گسترده سرمایه‌های خرد را رقم زد؛ اما سقوط بعدی از نیمه دوم ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به نابودی سرمایه‌ها، نارضایتی عمومی و بی‌ثباتی سیاسی انجامید. تحلیل وضعیت موجود بر چند مسئله کلیدی تأکید دارد: فرصت‌سوزی دولت در عرضه به‌موقع دارایی‌های دولتی و تأمین مالی بدون ایجاد حباب، انحصارگری و شکل‌گیری گروه‌های ذی‌نفع در بازار و مقاومت در برابر سیاست‌های ضدانحصار، ضعف تنظیم‌گری و عقب‌ماندگی مقررات از تحولات بازار، گسترش رانت‌جویی ناشی از مجوزمحوری و فساد ساختاری، پیوند خوردن سیاست‌گذاری بازار سرمایه به چرخه‌های انتخاباتی، و تداوم نقش دوگانه دولت به‌عنوان سیاست‌گذار و مالک بنگاه‌ها. راهبردهای پیشنهادی شامل بازتنظیم قواعد برای ارتقای نظارت، رقابت و شفافیت، تدوین قوانین ضدانحصار، جایگزینی مجوزدهی سخت با نظارت سخت پسینی، کاهش مزیت‌های رانتی در شرکت‌های دولتی و اصلاح سازوکار پاداش و تنبیه خصوصی‌سازی، پایان دادن تدریجی به قیمت‌گذاری دستوری، و هدایت سرمایه‌گذاران خرد به صندوق‌های سرمایه‌گذاری در محیطی رقابتی است.