تحولات، سیاست‌ها و برنامه‌های جمعیتی ایران

تحولات جمعیتی ایران در دهه‌های اخیر با سه روند هم‌زمان مشخص می‌شود: کاهش باروری به زیر سطح جانشینی، افت نرخ رشد جمعیت و افزایش حجم و نسبت سالمندان. تداوم این روندها، ضمن کاهش ورودی نیروی کار و افزایش خروجی از بازار کار، فشار فزاینده‌ای بر صندوق‌های بازنشستگی، نظام سلامت و سیاست‌های رفاهی وارد می‌کند و ضرورت برنامه‌ریزی اقتصادی–اجتماعی برای مدیریت سالمندی و حفظ تعادل ساختار سنی را برجسته می‌سازد. در این چارچوب، سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغی و قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» با هدف کاهش موانع فرزندآوری تدوین شده‌اند، اما اجرای آن‌ها با چالش‌های نهادی و اختلاف قرائت درباره معنای سیاست جمعیتی (محدود به افزایش موالید یا گسترده شامل ارتقای کیفیت جمعیت) روبه‌روست. شواهد بین‌المللی نشان می‌دهد اثر مشوق‌های مالی و اقتصادی بر افزایش باروری غالباً محدود، کوتاه‌مدت و بیشتر ناظر بر جابه‌جایی زمان تولد است و در مقابل، خدمات عمومی مراقبت از کودک و سیاست‌های سازگار با اشتغال زنان، اثر پایدارتر و مؤثرتری دارد. همچنین تفاوت‌های منطقه‌ای در گذار جمعیتی، ضرورت اجرای سیاست‌ها با رویکرد محلی و قومیتی را تقویت می‌کند. جمع‌بندی راهبردی بر طراحی بسته سیاستی جامع، پایش مستمر اثربخشی سیاست‌ها، ثبات و استمرار اقدامات، و تقویت حمایت‌های رسمی و غیررسمی خانواده برای جلوگیری از تعمیق بحران جمعیتی تأکید دارد.