مسائل اجتماعی آب و توسعه شهری و منطقه‌ای

مسئله آب به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای در ایران، در نتیجه غلبه رویکردهای کالبدی–مهندسی، به دور باطلی از ناکارآمدی و تولید مسائل جدید گرفتار شده است. کمبود فیزیکی آب در اقلیم گرم و خشک ایران، همراه با رشد شتابان شهرنشینی، مکانیابی نادرست صنایع، توسعه سدسازی بدون مطالعات فرادست، تبدیل کشت دیم به آبی، تخریب مراتع و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، به بحران ساختاری منابع و تشدید ناترازی آب انجامیده است. ضعف تاریخی در حکمرانی آب، تقلید سیاست‌های وارداتی بدون انطباق با زمینه‌های اجتماعی–اقلیمی و نیز عدالت‌محوری ناقص که عدالت زیست‌محیطی و حقوق نسل‌های آینده را نادیده می‌گیرد، از عوامل تعمیق بحران به شمار می‌رود. پیامدهای بحران آب صرفاً فیزیکی نیست، بلکه به تغییرات جمعیتی، فقر و بیکاری، تشدید مناقشات منطقه‌ای، کاهش سرمایه اجتماعی و افت امید به زندگی منجر می‌شود. راهبردهای پیشنهادی بر گذار از مدیریت عرضه‌محور به مدیریت تقاضا، سیاست‌گذاری اجتماعی آب، توسعه مشارکت ذی‌نفعان و جوامع محلی، تقویت یادگیری اجتماعی و ارتقای سواد آبی، ایجاد سازوکارهای حل مناقشه و محاکم تخصصی آب، بازنگری قوانین با تأکید بر نقش بازدارنده دولت و اصل «پرداخت هزینه توسط آلوده‌کننده»، و اتخاذ رویکرد یکپارچه با ترکیب دانش بومی و نوین و نگاه فرادستی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای تأکید دارد.