پیشران‏‌ها و پسران‏‌های همکاری‌های منطقه‌‏ای در آسیای مرکزی و قفقاز

همکاری‌های منطقه‌ای در آسیای مرکزی و قفقاز پس از جنگ سرد، به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی، اشتراکات تاریخی–فرهنگی و دغدغه‌های امنیتی مشترک، به یکی از محورهای مهم سیاست خارجی کشورها تبدیل شده است؛ با این حال، وضعیت موجود نشان‌دهنده ضعف همگرایی درون‌منطقه‌ای و پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی است که امکان شکل‌گیری ترتیبات پایدار را محدود می‌کند. در این چارچوب، ایران پس از فروپاشی شوروی با مسئله «سردرگمی شناختی» و فقدان دانش آکادمیک منضبط درباره منطقه مواجه بوده و در نتیجه نتوانسته زبان گفت‌وگوی مؤثر و اولویت‌بندی راهبردی برای تعامل با این کشورها ایجاد کند. از سوی دیگر، نقش پدرسالارانه روسیه، گسترش نفوذ چین از طریق ابتکار «یک کمربند–یک جاده»، حضور آمریکا و اسرائیل، و چالش‌های داخلی منطقه مانند اقتدارگرایی سیاسی، شکاف‌های قومی–مذهبی، بحران‌های زیست‌محیطی و افراط‌گرایی، تعاملات منطقه‌ای را پیچیده‌تر ساخته است. راهبردهای پیشنهادی بر سرمایه‌گذاری کم‌هزینه ایران در سازمان‌های منطقه‌ای موجود، تدوین سند راهبردی کوتاه‌مدت و بلندمدت، اتخاذ رویکرد واقع‌گرایانه و غیرآمریکامحور در اوراسیای جدید، شفاف‌سازی اهداف و پرهیز از سیاست‌های تنش‌زا، تقویت دیپلماسی چندجانبه و میانجیگری، بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی و اتصال‌یابی به مسیرهای ترانزیتی (از جمله چابهار)، توسعه پارادیپلماسی و پیوند نظام‌مند وزارت خارجه با نخبگان دانشگاهی برای ارتقای نفوذ و منافع ملی تأکید دارد.