سیاست‌های جمعیت و پیشرفت در ایران

تحولات جمعیتی ایران، به‌ویژه کاهش نرخ باروری به زیر سطح جانشینی و روند رو‌به‌افزایش سالمندی، ضرورت تدوین یک راهبرد جامع و فرابخشی برای تحقق سیاست‌های کلان جمعیت را برجسته کرده است. در این چارچوب، رویکردهای موجود درباره نسبت جمعیت و پیشرفت دوگانه‌اند: گروهی توسعه اقتصادی را پیش‌شرط افزایش باروری می‌دانند و گروهی دیگر جمعیت و توسعه را هم‌زمان و وابسته به یکدیگر تلقی می‌کنند. تحلیل‌های ارائه‌شده نشان می‌دهد تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها و هزینه‌های بالای زیست شهری، انگیزه فرزندآوری را کاهش می‌دهد و سیاست افزایش باروری در مناطق پرتراکم بدون اصلاح توزیع فضایی جمعیت اثربخشی محدود خواهد داشت. در مقابل، افزایش باروری در مناطق کم‌تراکم بدون فراهم‌سازی زیرساخت‌های اقتصادی و معیشتی، می‌تواند مهاجرت روستا–شهر را تشدید کند. سیاست‌های پیشنهادی بر رفع موانع اقتصادی (مسکن، اشتغال)، کاهش موانع اجتماعی (هنجارهای سن ازدواج و سبک زندگی کم‌فرزند)، اقناع فرهنگی بر پایه پژوهش‌های تجربی و بازنگری در باورهای رایج، و طراحی برنامه توسعه همه‌جانبه جمعیت تأکید دارد. همچنین به‌روزرسانی علمی دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی، تدوین سیاست‌های منعطف شغلی برای زنان، گسترش مهدکودک‌های استاندارد و بیمه ناباروری، و ایجاد مرکز ملی رصد و پیگیری اجرای سیاست‌های جمعیتی به‌عنوان الزامات اجرایی و نظارتی این سیاست‌ها پیشنهاد می‌شود.