ازدحام در زندان‌ها: راهکارها و راهبردها

ازدحام در زندان‌ها به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی نظام‌های کیفری، پدیده‌ای چندبعدی است که ریشه‌های آن در عوامل حقوقی، اداری، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی درهم‌تنیده شده و تحلیل تک‌بعدی آن به سیاست‌های ناکارآمد منجر می‌شود. تراکم بالای زندانیان نه‌تنها کرامت انسانی را مخدوش می‌کند، بلکه حق بر حریم خصوصی، سلامت، بهداشت و همچنین اهداف اصلاحی و بازپرورانه مجازات را نیز تضعیف می‌سازد. بخش مهمی از جمعیت کیفری زندان‌ها در ایران شامل محکومان مالی، محکومان به جزای نقدی، تبعیدی‌ها و مجرمان مرتبط با مواد مخدر است و بخشی دیگر افراد تحت قرار تأمین هستند که عملاً در معرض آثار مخرب زندان قرار می‌گیرند. در کنار بسترهای قانونی مانند الزام‌آور بودن برخی قرارها، عوامل فراقانونی همچون عرف خاص دستگاه قضایی، فشار افکار عمومی، نقش رسانه‌ها و ضابطان و ناکارآمدی ابزارهای اثبات جرم، تمایل به صدور قرارهای منتهی به بازداشت را تقویت می‌کند. راهبردهای پیشنهادی بر کاهش حبس پیش از محاکمه، بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ (از جمله تعویق صدور حکم، تعلیق تعقیب، جایگزین‌های حبس و میانجیگری)، توسعه عدالت ترمیمی، جرم‌زدایی و کیفرزدایی در برخی جرائم، تقویت مددکاری و همچنین اصلاحات کلان مانند استانداردسازی زندان‌ها، خصوصی‌سازی کنترل‌شده، تأسیس بیمارستان امن و در سطح بنیادین‌تر، کاهش فقر، بیکاری و فساد به‌عنوان زمینه‌های جرم‌زا تأکید دارد.