افغانستان بهعنوان یکی از همسایگان راهبردی ایران و بخشی از حوزه تمدنی مشترک، از ظرفیتهای ژئوپلیتیکی و فرهنگی قابل توجهی برای شکلگیری همکاریهای منطقهای برخوردار است، اما استمرار بیثباتی داخلی و رقابت قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای مانع بهرهبرداری مؤثر از این ظرفیتها شده است. تحلیل وضعیت افغانستان نشان میدهد ریشههای بیثباتی در چهار بحران اصلی مشروعیت، هویت، مشارکت و توزیع نهفته است که مانع تثبیت دولت–ملت و شکلگیری انسجام ملی شده و امنیت را شکننده ساخته است. در سطح منطقهای، موقعیت افغانستان در چهارراه ارتباطی شرق–غرب و شمال–جنوب، این کشور را به منطقهای حائل و محل تلاقی منافع بازیگرانی مانند آمریکا، پاکستان، هند، چین، روسیه و عربستان تبدیل کرده است؛ بهگونهای که تداوم ناامنی، گسترش افراطگرایی و افزایش تولید مواد مخدر، پیامدهای مستقیم برای امنیت منطقه دارد. روابط ایران و افغانستان نیز با وجود اشتراکات تاریخی و ظرفیت بالای اقتصادی، تحت تأثیر عوامل ثالث و مسائل تنشزا مانند حضور آمریکا، نفوذ عربستان، حقآبه هیرمند، مهاجرت و ایرانهراسی قرار گرفته است. راهبردهای پیشنهادی بر حمایت از دولت مرکزی مقتدر و فراگیر، آسیبشناسی همکاریهای منطقهای و روابط دوجانبه، محور قراردادن اقتصاد و ترانزیت، تقویت دیپلماسی عمومی و علمی، و تأمین ضمانت اجرای تعهدات و تفاهمنامهها برای توسعه همکاریهای پایدار تأکید دارد.
)