مفاهیم حقوق بشر و حقوق شهروندی و منظور از این الفاظ در حقوق ایران و منشور حقوق شهروندی

تمایز مفهومی میان «حقوق بشر» و «حقوق شهروندی» یکی از مباحث بنیادین در حقوق عمومی و سیاست‌گذاری حقوقی است و فهم دقیق آن می‌تواند بر نحوه تفسیر و اجرای اسناد حقوقی در ایران اثر مستقیم بگذارد. حقوق بشر بر کرامت ذاتی انسان و برخورداری همه افراد صرف‌نظر از تابعیت استوار است، در حالی‌که حقوق شهروندی در معنای دقیق‌تر، به رابطه تابعیت و حقوق و امتیازات ویژه‌ای اشاره دارد که دولت برای اتباع خود به رسمیت می‌شناسد. در نظام حقوقی ایران، مفاهیمی مانند «حقوق ملت»، «حقوق مردم» و «حقوق شهروندی» در متون رسمی به‌طور گسترده به‌کار رفته‌اند، اما در بسیاری موارد دلالت آن‌ها به حقوق بشر نزدیک‌تر است و محدود به تابعیت نیست. از این منظر، اصل بر آن است که همه افراد مقیم در قلمرو حاکمیت، از حقوق بنیادین و آزادی‌های عمومی برخوردار باشند و هرگونه محدودیت باید استثنایی، قانونی و صریح باشد؛ مانند محدودیت‌هایی که در برخی مناصب سیاسی یا حقوق خاص تابعیت اعمال می‌شود. بر همین مبنا، اجرای مؤثر اسناد ناظر بر حقوق شهروندی مستلزم تفسیر موسّع و غیرتابعیت‌محور از حقوق بنیادین، جلوگیری از تبعیض علیه غیراتباع در بهره‌مندی از حقوق عمومی، و طراحی سازوکارهای نظارتی و اجرایی برای تضمین رعایت این حقوق در دستگاه‌های اداری و قضایی است.